Gần đây tôi đã nói chuyện với một người bạn giảng dạy tại MIT. Lĩnh vực của anh ấy bây giờ rất hot và hàng năm anh ấy bị ngập trong các ứng dụng từ các sinh viên sắp tốt nghiệp. “Rất nhiều người trong số họ có vẻ thông minh”, anh ấy nói. “Điều tôi không thể nói là liệu họ có gu hay không.”
Gu. Bây giờ bạn không nghe thấy từ đó nhiều. Và chúng ta vẫn cần khái niệm cơ bản, bất kể chúng ta gọi nó là gì. Ý của bạn tôi là anh ấy muốn những sinh viên không chỉ là kỹ thuật viên giỏi mà còn có thể sử dụng kiến thức kỹ thuật của mình để thiết kế những thứ đẹp đẽ.
Các nhà toán học xem những công việc tốt là “đẹp”, và vì vậy, bây giờ hoặc trong quá khứ, có các nhà khoa học, kỹ sư, nhạc sĩ, kiến trúc sư, nhà thiết kế, nhà văn và họa sĩ. Có phải chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên khi họ sử dụng cùng một từ, hay có sự trùng lặp nào đó trong ý nghĩa của chúng? Nếu có sự trùng lặp, chúng ta có thể sử dụng những khám phá của lĩnh vực này về cái đẹp để giúp chúng ta trong lĩnh vực khác không?
Đối với những người trong chúng ta, những người thiết kế mọi thứ, đây không chỉ là những câu hỏi lý thuyết. Nếu có một thứ như vẻ đẹp, chúng ta cần có khả năng nhận ra nó. Chúng ta cần có gu tốt để tạo ra những điều tốt đẹp. Thay vì coi vẻ đẹp như một sự trừu tượng thoáng đãng, hoặc bị lảng tránh tùy thuộc vào cách người ta cảm nhận về sự trừu tượng thoáng đãng, hãy thử xem nó như một câu hỏi thực tế: làm thế nào để bạn tạo ra những thứ tốt?
Nếu bạn đề cập đến cái gọi là gu ngày nay, rất nhiều người sẽ nói với bạn rằng “gu là chủ quan”. Họ tin điều này bởi vì nó thực sự cảm thấy như vậy đối với họ. Khi họ thích một cái gì đó, họ không biết tại sao. Có thể là vì nó đẹp, hoặc vì họ nhìn thấy một ngôi sao điện ảnh với nó trên tạp chí, hoặc vì họ biết nó đắt tiền. Suy nghĩ của họ là một mớ xung động chưa được khám phá.
Hầu hết chúng ta được khuyến khích, khi còn nhỏ, né tránh mớ hỗn độn này. Nếu bạn chế giễu em trai mình để tô màu cho những người xanh lá cây trong cuốn sách tô màu của anh ấy, mẹ bạn có thể sẽ nói với bạn điều gì đó như “con thích làm theo cách của con và em con thích làm theo cách của em nó”.
Mẹ của bạn ở thời điểm này không cố gắng dạy bạn những sự thật quan trọng về tính thẩm mỹ. Bà ấy đang cố gắng khiến hai bạn ngừng cãi nhau.
Giống như nhiều người lớn nói với chúng ta một nửa sự thật, điều này mâu thuẫn với những điều khác mà họ nói với chúng ta. Sau khi họ thuyết phục với với bạn rằng gu chỉ là vấn đề liên quan đến sở thích cá nhân, họ đưa bạn đến bảo tàng và nói với bạn rằng bạn nên chú ý vì Leonardo là một nghệ sĩ tuyệt vời.
Điều gì đi qua đầu của đứa trẻ vào thời điểm này? Anh ấy nghĩ “nghệ sĩ vĩ đại” có nghĩa là gì? Sau nhiều năm được nói rằng mọi người chỉ thích làm mọi thứ theo cách riêng của họ, đứa trẻ ngày đó khó có thể đi thẳng đến kết luận rằng một nghệ sĩ vĩ đại là người có tác phẩm tốt hơn so với những người khác. Đứa nhóc sẽ tư duy theo lý thuyết như này, là một đại danh họa là một thứ gì đó tốt, bởi vì có ai đó nhắc đến ổng trong quyển sách và nói là như vậy.
Nói rằng gu chỉ là sở thích cá nhân là một cách tốt để né tránh các cuộc tranh cãi. Vấn đề là, nó không đúng. Bạn cảm thấy điều này khi bạn bắt đầu thiết kế mọi thứ.
Dù mọi người làm công việc gì, bản chất họ luôn muốn làm tốt hơn. Các cầu thủ bóng đá thích giành chiến thắng trong các trận đấu. Các CEO thích tăng thu nhập. Đó là sự tự hào, và một niềm vui thực sự, để có thể trở nên tốt hơn trong công việc của bạn. Nhưng nếu công việc của bạn là thiết kế sản phẩm, và không có cái gọi là vẻ đẹp đúng đắn, thì không có không có cách nào để trở nên tốt hơn trong công việc của bạn. Nếu gu chỉ là sở thích cá nhân, thì mọi người đã hoàn hảo: bạn thích bất cứ thứ gì bạn thích, và đó là như thế.
Như trong bất kỳ công việc nào, khi bạn tiếp tục thiết kế sản phẩm của bạn, bạn sẽ giỏi hơn về nó. Gu của bạn sẽ thay đổi. Và giống như bất kỳ ai trở nên giỏi hơn trong công việc của mình, bạn sẽ biết mình đang tiến bộ hơn.
Mọi thứ chỉ mang tính tương đối, quy luật mà đa số luôn nhắc đến. Nhưng điều đó chỉ gây cản trở bạn suy nghĩ về gu, ngay cả khi bạn lớn lên và phát triển hơn. Nhưng nếu bạn bước ra khỏi chiếc tủ đó và thừa nhận, ít nhất là với chính mình, rằng có một thứ gọi là thiết kế tốt và xấu, thì bạn có thể bắt đầu nghiên cứu thiết kế tốt một cách chi tiết. Gu của bạn đã thay đổi như thế nào? Khi bạn mắc sai lầm, điều gì đã khiến bạn mắc phải chúng? Người khác đã học được gì về thiết kế?
Một khi bạn bắt đầu xem xét câu hỏi, thật ngạc nhiên khi ý tưởng làm đẹp của các lĩnh vực khác nhau có rất nhiều điểm chung. Các nguyên tắc giống nhau của thiết kế tốt lặp đi lặp lại.
Thiết kế tốt là đơn giản. Bạn nghe điều này từ toán học đến hội họa. Trong toán học, điều đó có nghĩa là một công thức ngắn hơn có xu hướng là một công thức tốt hơn. Trong đó các tiên đề được quan tâm, đặc biệt, ít hơn là nhiều hơn. Nó có nghĩa là điều tương tự trong lập trình. Đối với các kiến trúc sư và nhà thiết kế, điều đó có nghĩa là vẻ đẹp nên phụ thuộc vào một vài yếu tố cấu trúc được lựa chọn cẩn thận hơn là sự trang trí bề ngoài. (Bản thân vật trang trí không phải là xấu, chỉ khi nó ngụy trang cho những thứ trống rỗng.) Tương tự, trong hội họa, một trạng thái tĩnh lặng của một vài đối tượng được quan sát cẩn thận và được mô hình hóa chắc chắn sẽ có xu hướng thú vị hơn một đoạn tranh hào nhoáng nhưng lặp đi lặp lại. Trong văn bản, nó có nghĩa là: nói những gì bạn muốn và nói ngắn gọn.
Có vẻ kỳ lạ khi phải nhấn mạnh sự đơn giản. Bạn sẽ nghĩ đơn giản sẽ là mặc định. Trang trí công phu là công việc tốn nhiều công sức hơn. Nhưng dường như có điều gì đó ngăn cản với mọi người khi họ cố gắng sáng tạo. Các nhà văn mới áp dụng một giọng điệu hào hoa nhưng lại không giống như cách họ nói. Các nhà thiết kế đang cố gắng trở thành một khu nghỉ mát nghệ thuật để tạo ra những đường cong và đường nét gắn mắc là đẹp đẽ. Các họa sĩ phát hiện ra rằng họ là những người theo chủ nghĩa biểu hiện. Tất cả đều là sự trốn tránh. Bên dưới những từ dài hoặc những nét vẽ “biểu cảm”, không có nhiều điều đọng lại, hoàn toàn trống rỗng, và điều đó thật đáng sợ.
Khi bạn buộc phải đơn giản, bạn buộc phải đối mặt với vấn đề thực sự. Khi bạn không thể cung cấp vật trang trí, bạn phải cung cấp cái chất riêng trong sản phẩm.
Thiết kế tốt là thiết kế vượt thời gian.Trong toán học, mọi chứng minh đều là luôn đúng trừ khi nó chứa đựng một sai lầm. Vậy Hardy có ý gì khi anh ấy nói rằng không có điều gì luôn đúng dành cho toán học xấu xí? Ý anh ấy là điều tương tự mà Kelly Johnson đã làm: nếu một cái gì đó xấu xí, nó không thể là giải pháp tốt nhất. Phải có một cái tốt hơn, và cuối cùng ai đó sẽ khám phá ra nó.
Nhắm đến sự vượt thời gian là một cách để khiến bản thân tìm ra câu trả lời tốt nhất: nếu bạn có thể tưởng tượng ai đó vượt qua bạn, bạn nên tự mình làm điều đó. Một số bậc thầy vĩ đại nhất đã làm điều này tốt đến mức họ để lại ít chỗ cho những người đến sau. Mọi thợ khắc kể từ thời của Durer đều phải sống dưới cái bóng của ông.
Nhắm đến sự vượt thời gian cũng là một cách để trốn tránh sự giới hạn của thời trang, mốt, hay xu hướng. Thời trang gần như theo định nghĩa thay đổi theo thời gian, vì vậy nếu bạn có thể tạo ra thứ gì đó trông vẫn đẹp trong tương lai, thì sức hấp dẫn của nó phải xuất phát nhiều hơn từ gu của bạn hơn là từ thời trang.
Thật kỳ lạ, nếu bạn muốn tạo ra thứ gì đó hấp dẫn thế hệ tương lai, một cách để làm điều đó là cố gắng thu hút các thế hệ trước. Thật khó để đoán tương lai sẽ như thế nào, nhưng chúng ta có thể chắc chắn rằng nó sẽ giống như quá khứ trong việc không quan tâm đến thời trang hiện tại. Vì vậy, nếu bạn có thể tạo ra thứ gì đó hấp dẫn mọi người ngày nay và cũng sẽ thu hút mọi người vào năm 1500, rất có thể nó sẽ thu hút mọi người vào năm 2500.
Thiết kế tốt giải quyết đúng vấn đề. Bếp điển hình có bốn đầu nhóm lửa được sắp xếp thành một hình vuông và một nút vặn để điều khiển mỗi đầu nhóm lửa ấy. Làm thế nào để bạn sắp xếp các mặt nút? Câu trả lời đơn giản nhất là đặt chúng thành một hàng. Nhưng đây là một câu trả lời đơn giản cho một câu hỏi sai. Các nút vặn là dành cho con người sử dụng, và nếu bạn đặt chúng thành một hàng, con người không may mắn sẽ phải dừng lại và suy nghĩ mỗi lần về nút nào khớp với đầu nhóm lửa nào. Tốt hơn là sắp xếp các mặt số trong một hình vuông như đầu từng nhóm lửa.
Rất nhiều thiết kế tồi là kết quả của sự cần cù nhưng lại sai định hướng. Vào giữa thế kỷ 20, xu hướng đặt văn bản bằng phông chữ sans-serif đang thịnh hành. Những phông chữ này gần với các dạng chữ cơ bản, thuần túy hơn. Nhưng trong văn bản, đó không phải là vấn đề bạn đang cố giải quyết. Để dễ đọc, điều quan trọng hơn là các chữ cái phải dễ phân biệt. Nó có thể trông giống kiểu Victoria, nhưng chữ g thường của Times Roman rất dễ phân biệt với chữ y thường.
Vấn đề có thể được cải thiện cũng như các giải pháp. Trong phần mềm, một vấn đề khó giải quyết thường có thể được thay thế bằng một vấn đề tương đương dễ giải quyết. Vật lý tiến triển nhanh hơn khi vấn đề trở thành dự đoán hành vi có thể quan sát được, thay vì đối chiếu nó với kinh thánh.
Thiết kế tốt là có tính gợi mở. Tiểu thuyết của Jane Austen hầu như không có mô tả nào; thay vì kể cho bạn nghe mọi thứ trông như thế nào, cô ấy kể câu chuyện của mình tốt đến mức bạn hình dung cảnh đó cho chính mình. Tương tự như vậy, một bức tranh gợi ý thường hấp dẫn hơn bức tranh kể. Mọi người đều tạo nên câu chuyện của riêng họ về Mona Lisa.
Trong kiến trúc và thiết kế, nguyên tắc này có nghĩa là một tòa nhà hoặc đối tượng sẽ cho phép bạn sử dụng nó theo cách bạn muốn: ví dụ, một tòa nhà tốt sẽ làm bối cảnh cho bất kỳ cuộc sống nào mà mọi người muốn hướng tới, thay vì khiến họ sống như thể họ đang thực hiện một chương trình do kiến trúc sư viết.
Trong phần mềm, điều đó có nghĩa là bạn nên cung cấp cho người dùng một vài yếu tố cơ bản mà họ có thể kết hợp theo ý muốn, như Lego. Trong toán học, nó có nghĩa là một bằng chứng trở thành cơ sở cho rất nhiều công việc mới được ưu tiên hơn một bằng chứng khó, nhưng không dẫn đến những khám phá trong tương lai.
Thiết kế tốt thường hơi buồn cười. Điều này có thể không phải lúc nào cũng đúng. Nhưng bản khắc của Durer và và bản gốc Porsche 911, tất cả dường như hơi buồn cười. Định lý không đầy đủ của Godel dường như là một trò đùa thực tế.
Tôi nghĩ đó là bởi vì sự hài hước có liên quan đến sức mạnh. Có khiếu hài hước là phải mạnh mẽ: giữ khiếu hài hước là nhún vai trước những điều xui xẻo, và đánh mất khiếu hài hước là bị chúng làm tổn thương. Và do đó, dấu hiệu – hoặc ít nhất là đặc quyền – của sức mạnh không phải là quá coi trọng bản thân. Ý chí tự tin thường, giống như những con én, dường như đang chế giễu toàn bộ quá trình một chút, như Hitchcock đã làm trong các bộ phim của mình hoặc Bruegel trong các bức tranh của mình– hoặc Shakespeare, cho vấn đề đó.
Thiết kế tốt có thể không phải là buồn cười, nhưng thật khó để tưởng tượng một cái gì đó có thể được gọi là không hài hước cũng là thiết kế tốt.
Bài viết được dịch từ bài luận của tác giả Paul Graham
